Спирттер – Спирттер — Уикипедия

Спирттер — Уикипедия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Спирттер(ағылш. spіrіt) – құрамында бір не бірнеше гидроксил топтары – (–ОН) болатын көмірсутек туындылары. Гидроксил тобының санына қарай бір-, екі-, үш-, төрт- және көпатомды спирттер; радикалдар құрылысына қарай қаныққан, қанықпаған, циклді, ароматты және гетероциклді спирттер болып бөлінеді.

Спирттер, алкогольдер – құрамында бір немесе бірнеше OH тобы болатын көмірсутек туындылары. ОН тобының санына қарай бір (алкогольдер), екі (гликолдар), үш (глицерин), төрт (пентаэритрит) және көп атомды спирттер, ал көмірсутек радикалының құ-рылысына байланысты қаныққан (этил C2H5–OH), қанықпаған (аллил СН2СНСН2ОН), циклді (циклогексанол), ароматты (бензил спирті), гетероциклді (фурил) болып бөлінеді. Спирттерді атағанда сәйкес көмірсутек радикалы бойынша (мысалы, метил спирті, этил спирті, т.б.) және Женева номенклатурасы бойынша көмірсутек атына “ол” жұрнағын жалғайды (мысалы, этанол, бутанол, диол, триол, т.б.). Кейде ОН тобының орнын көрсетіп атайды (мысалы, пропанол-2, пропандиол-1, 3), бұдан басқа спирттердің тарихи қалыптасқан атаулары да қолданылады (мысалы, этил спиртін – шарап спирті, метил спиртін – ағаш спирті деп атайды). Бір атомды алифатты спирттер улы (мысалы, метанол – жүйке және тамырға қоздырғыш әсер етеді, этанол – сұйық есірткі, ұзақ әсер еткенде жүйке, ас қорыту, қан тамыр, бауыр, т.б. ауруларын тудырады). Өнеркәсіпте спирттерді олефиндерді гидраттау, альдегид, кетондарды тотықсыздандыру, т.б. әдістермен өндіреді. Этанолды бидай, күріш, картоп, т.б. өсімдік шикізаттарын зимаза ферментінің қатысуымен ашыту немесе гидролиздеу арқылы алады. Спирттер – органикалық қосылыстардың ішіндегі ең маңызды тобы, олар еріткіштер ретінде қолданылады, бояулар, жасанды талшықтар, пластмассалар, хош иісті заттар, дәрілер, жуғыш заттар, т.б. өндіру үшін жартылай өнімдер болып табылады.

Спирттердің қасиеттері[өңдеу]

Физикалық қасиеттері және құрылысы. Қалыпты температурада С10-ға дейінгі спирттер сұйық заттар, Сп-ден бастап қатты заттар. Алғашқы үшеуі сумен кез келген мөлшерде араласады, молекулалық массасының артуына қарай сұйық спирттердің суда ерігіштігі төмендейді. Сұйық спирттердің өздеріне тән иісі болады. Спирттердің қайнау және балқу температурасы молекулалық массасының артуына байланысты өседі және сәйкес көмірсутектердің қайнау температурасынан жоғары болады. Себебі спирттерде молекулааралық сутектік байланыс түзіледі. Спирт молекуласында электртерістігі жоғары оттек атомы сутектің электрондарын өзіне тартып, оларда ішінара теріс және оң зарядтар пайда болады: 5- 8+ R-0-H Осы зарядтардың әсерінен оттек атомы мен спирттің екінші молекуласындағы гидроксилдің сутек атомының арасында сутектік байланыс түзіледі: R — О… Н — О… Н — О… I I I Н R R Сутектік байланысты үзуге 5 ккал/моль энергия жүмсалады. Энергиясы аз болғанымен, оны үзу үшін температураны көтеру керек, сондықтан спирттердің қайнау температуралары жоғарылайды.

Химиялық қасиеттері. Спирттердің химиялық қасиеттерін анықтайтын гидроксил тобы және ол байланысқан радикалдардың құрылысы. Гидроксил тобы қатысында өтетін реакциялар О—Н немесе С—ОН байланыстарын үзу арқылы жүреді. Спирттер (алканолдар) полюсті косылыстар, көміртек пен оттек және оттек пен сутек атомдарының арасында екі полюсті байланысы бар: С —» О жәнө 0 <— Н . О <— Н байланысының полюстігі С —> О байланысының полюстігіне қарағанда жоғары. Оттектің жұп электрондары спирттерге электрондонорлық қасиет береді.

[1]

kk.wikipedia.org

Спирттер — Howling Pixel

Спирттер(ағылш. spіrіt) – құрамында бір не бірнеше гидроксил топтары – (–ОН) болатын көмірсутек туындылары. Гидроксил тобының санына қарай бір-, екі-, үш-, төрт- және көпатомды спирттер; радикалдар құрылысына қарай қаныққан, қанықпаған, циклді, ароматты және гетероциклді спирттер болып бөлінеді.

Спирттер, алкогольдер – құрамында бір немесе бірнеше OH тобы болатын көмірсутек туындылары. ОН тобының санына қарай бір (алкогольдер), екі (гликолдар), үш (глицерин), төрт (пентаэритрит) және көп атомды спирттер, ал көмірсутек радикалының құ-рылысына байланысты қаныққан (этил C2H5–OH), қанықпаған (аллил СН2СНСН2ОН), циклді (циклогексанол), ароматты (бензил спирті), гетероциклді (фурил) болып бөлінеді. Спирттерді атағанда сәйкес көмірсутек радикалы бойынша (мысалы, метил спирті, этил спирті, т.б.) және Женева номенклатурасы бойынша көмірсутек атына “ол” жұрнағын жалғайды (мысалы, этанол, бутанол, диол, триол, т.б.). Кейде ОН тобының орнын көрсетіп атайды (мысалы, пропанол-2, пропандиол-1, 3), бұдан басқа спирттердің тарихи қалыптасқан атаулары да қолданылады (мысалы, этил спиртін – шарап спирті, метил спиртін – ағаш спирті деп атайды). Бір атомды алифатты спирттер улы (мысалы, метанол – жүйке және тамырға қоздырғыш әсер етеді, этанол – сұйық есірткі, ұзақ әсер еткенде жүйке, ас қорыту, қан тамыр, бауыр, т.б. ауруларын тудырады). Өнеркәсіпте спирттерді олефиндерді гидраттау, альдегид, кетондарды тотықсыздандыру, т.б. әдістермен өндіреді. Этанолды бидай, күріш, картоп, т.б. өсімдік шикізаттарын зимаза ферментінің қатысуымен ашыту немесе гидролиздеу арқылы алады. Спирттер – органикалық қосылыстардың ішіндегі ең маңызды тобы, олар еріткіштер ретінде қолданылады, бояулар, жасанды талшықтар, пластмассалар, хош иісті заттар, дәрілер, жуғыш заттар, т.б. өндіру үшін жартылай өнімдер болып табылады.

Спирттердің қасиеттері

Физикалық қасиеттері және құрылысы. Қалыпты температурада С10-ға дейінгі спирттер сұйық заттар, Сп-ден бастап қатты заттар. Алғашқы үшеуі сумен кез келген мөлшерде араласады, молекулалық массасының артуына қарай сұйық спирттердің суда ерігіштігі төмендейді. Сұйық спирттердің өздеріне тән иісі болады. Спирттердің қайнау және балқу температурасы молекулалық массасының артуына байланысты өседі және сәйкес көмірсутектердің қайнау температурасынан жоғары болады. Себебі спирттерде молекулааралық сутектік байланыс түзіледі. Спирт молекуласында электртерістігі жоғары оттек атомы сутектің электрондарын өзіне тартып, оларда ішінара теріс және оң зарядтар пайда болады: 5- 8+ R-0-H Осы зарядтардың әсерінен оттек атомы мен спирттің екінші молекуласындағы гидроксилдің сутек атомының арасында сутектік байланыс түзіледі: R — О… Н — О… Н — О… I I I Н R R Сутектік байланысты үзуге 5 ккал/моль энергия жүмсалады. Энергиясы аз болғанымен, оны үзу үшін температураны көтеру керек, сондықтан спирттердің қайнау температуралары жоғарылайды.

Химиялық қасиеттері. Спирттердің химиялық қасиеттерін анықтайтын гидроксил тобы және ол байланысқан радикалдардың құрылысы. Гидроксил тобы қатысында өтетін реакциялар О—Н немесе С—ОН байланыстарын үзу арқылы жүреді. Спирттер (алканолдар) полюсті косылыстар, көміртек пен оттек және оттек пен сутек атомдарының арасында екі полюсті байланысы бар: С —» О жәнө 0 <— Н . О <— Н байланысының полюстігі С —> О байланысының полюстігіне қарағанда жоғары. Оттектің жұп электрондары спирттерге электрондонорлық қасиет береді.

[1]

Пайдаланылған әдебиеттер

1. ↑ Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 352 бет, суретті. ISBN 9965-36-092-8

Алкоголиз

Алкоголиз (арабша әл-куһл — майда ұнтақ және грекше lysіs — еру, ыдырау) — заттардың спирттермен әрекеттескен кезіндегі ыдырауы (мыс., Ch4 COCl + C2 H5 OH = Ch4 COOC2 H5 + HCl). Алкоголиз гидролиз сияқты иондық алмасу реакциясына жатады.

Алкогольдер

Алкогольдер — органикалық қосылыстар немесе бір атомды спирттер. Олардың молекуласында қаныққан көміртек атомының бір гидроксил тобы (ОН) болады. Алкогольдердің ең маңыздылары: метил спирті (метанол, ағаш спирті), химиялық формуласы — Ch4 OH әлсіз иісті түссіз сұйықтық, сумен жақсы араласады, қайнау t 64,5 0С, тығызд. 0,7924 г/см3 (20 0С-та), формальдегид, күрделі эфирлер, түрлі еріткіштер алынатын шикізат, жүйке және тамыр жүйелеріне әсер ететін күшті у; этил спирті (этанол, шарап спирті), {химиялық формула|химиялық формуласы]] — C2 H5 OH өзіндік иісі және күйдіргі дәмі бар түссіз сұйықтық, сумен жақсы араласады, қайнау t 78 0С, тығызд. 0,794 г/ см3 (20 0С-та), тағамдық шикізатты (крахмал, қант, шырындар т.б.) ашыту, өсімдік текті заттарды гидролиздеу және синтездеу (этиленді гидраттау) жолдарымен алынады, ректификаттау арқылы тазаланады, синтетикалық каучук, этилді эфир т.б. алу үшін, еріткіш ретінде, спиртті ішімдіктер (қазақша Арақ) өндіруде қолданылады; бутил спирттері, химиялық формуласы — C4H9OH өзіндік спирт иісі бар түссіз сұйықтық, 4 изомері белгілі, изомерлері суда нашар ериді, олардың қайнау температуралары 83-117,4 0С аралығында, тығызд. 0,7887-0,8099 г/см3; күрделі эфирлер мен жуғыш заттарды синтездеу үшін, техникада еріткіш ретінде қолданылады. “Алкаголь” ұғымы ауызекі сөзде арақ-шарап т.б. спиртті ішімдіктердің жалпылама атауын білдіреді.

Амил спирті

Амил спирті, C5h21OH — бір атомдық қанық спирт. Оның 8 изомерлік түрі бар.

Ашыту

Ашу, ашыту — органикалық заттардың ферментті тотығу-тотықсыздану процесі. Оның нәтижесінде организмдер өмір суруге қажет энергия алады. Ашу организмдер дамуының ерте сатысына тән және ол энергия алудың тиімсіз түрі болып есептеледі. Ашу процесі жануарларда, өсімдіктерде және көптеген микроорганизмдерде жүріп жатады. Кейбір бактериялар, саңырауқұлақтар, қарапайымдылар тек Ашудан алынатын энергия арқылы өсіп-өнеді. спирттер, органик. қышқылдар, аминқышқылдар, пуриндер, әсіресе, көмірсулар Ашуы мүмкін.

Ашитын заттың құрамына және оның метаболизміне байланысты ашыту нәтижесінде спирттер (этанол т.б.), органик. қышқылдар (сүт, май т.б.), ацетон, кейбір органик. заттар, көмір қышқыл газы, ал кейде сутек те түзіледі. Осы процестен түзілетін заттарға байланысты Ашу спиртті, сүт қышқылды, ацетонды т.б. болып бөлінеді. Ашу процесінің ашытқылардың қатысымен жүретінін 1837 жылы Каньяр Дела Тур, ал Ашу. табиғатын 1857 жылы Л. Пастер сынды француз зерттеушілері дәлелдеген, 1897 жылы неміс химигі Э. Бухнер қанттың Ашуы ашытқы клеткаларынан алынған сөлдердің әсерімен де жүретінін көрсеткен. Бұл көптеген ферменттерді бөліп алуға мүмкіндік берді. Ашу табиғаттағы зат алмасу процесінде (әсіресе целлюлозаның ыдырауында) маңызды орын алады. Ашудың көптеген түрлері өнеркәсіпте: спиртті Ашу — шарап және сыра өндіруде және сүт қышқылын өндіруде, жем сүрлеуде; пропион қышқылды Ашу — сыр өндірісінде, ацетон-бутилді Ашу — еріткіштер алуда кеңінен қолданылады.

Балауыз

Балауыз — араның балауыз безінен бөлінетін зат. Ара одан өздеріне кәрез салады. Балауыз ежелден шырақ жасау және бальзамдау үшін қолданылған. Қалыпты температурада Балауыз ақ, ақшыл сары, қара қоңыр, не қара түсті зат. Құрамы күрделі, онда 70 — 74% спирттер мен май қышқылдарының күрделі эфирлері, 15% май қышқылы, 12 — 15% көмірсутек бар. Балауыз — су тепкіш зат, спиртте және глицеринде ерімейді. 35°С-тан жоғары температурада жұмсара бастайды да, 60 — 65°С-та балқып сұйылады. Алыну әдісіне, өңделуіне қарай Балауыз бірнеше түрге бөлінеді. Омарта Балауызы қайнатып немесе омартада арнаулы преспен сығып алынады. Ол өнеркәсіпте, медицинада қолданылады. Престелген Балауыз арнаулы машинамен кәрезді престеу арқылы алынады. Сығынды Балауызды кәрез қалдықтарынан алады. Бұл аяқкиім майын, бояу жасауға, т.б. пайдаланылады. Омарта Балауызы мен престелген Балауыз түсіне, қоспасына қарай 3 сұрыпқа бөлінеді: қоспасыз ақ не ақшыл сары түсті (1-сұрып), сары не ашық қоңыр (2-сұрып) және қара қоңыр, қара түсті (3-сұрып). Бір маусымда әр ара ұясынан 2—3 кг-ға дейін Балауыз алынады.

Гликолдар

Гликолдар (гр. glykys — тәтті) — диолдар, екі атомды спирттер-құрамында екі гидроксил тобы бар алифаттық қатардың қосылыстары. Ең қарапайым түрі — этиленгликоль. Гликолдар түссіз, мөлдір, иіссіз, тәттілеу дәмі бар тұтқыр сұйықтық. Ол бір атомды спирттерге тән барлық химиялық реакцияларға түсіп, гликолят, жай және күрделі эфирлер түзе алады. Гликолдар синтезделген шайырлы, лакты, бояуды, эфир майын, каучукты жақсы ерітеді. Гликолдарды спирттер алынатын әдістермен алуға болады. Оны алудың ерекше тәсілдерінің бірі алкилен оксидтеінің гидролизі:

Ch3 -Ch3O+h3O→OH-Ch3-Ch3-OH.

Гликолдарды антифриз,гидравликалық сұйықтарды дайынжауға,этиленгликоль лавсан алуда,; гликолнитрат қопарғыш зат ретінде қолданылады.

Глицерин

Глицерин(грек. glykeros –тәтті), HOCh3 CH (OH)Ch3OH – қарапайым үш атомды спирт. Түссіз, иіссіз, тәтті, тұтқыр сұйық. Балқу t 17,9°С, қайнау t 290°С. Г. ылғал тартқыш, сумен кез келген мөлшерде, сондай-ақ, метил, этил спирттерімен және ацетонмен араласады.

Инозитол

Инозит (циклогексан-1,2,3,4,5,6) — циклогексанның алты атомдық спирт.

Көпатомды спирттер

Көпатомды спирттер.Көп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары. Көпатомды спирттерге этиленгликоль С2Н44(ОН)2, глицерин С3Н5(ОН)3, ксилит С5Н7(ОН)5, сорбит С6Н8(ОН)6, т.б. жатады.

Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликолъдер немесе алкандиолдар деп атайды. Жалпы формуласы: СnН2n(ОН)2.

Аталуы. Халықаралық атаулар жүйесі бойынша сәйкес қаныққан көмірсутек атына диол немесе триол жұрнағын қосып, гидроксил тобы байланысып тұрған көміртек атомының нөмірі көрсетіледі.

Алу әдістері. 1. Көпатомды спирттерді біратомды спирттерге ұқсас

жолдармен алуға болады. Мысалы, екіатомды спирттерді көмір-

сутектердің дигалогентуындыларын гидролиздеп алады.

Меркаптандар

Меркаптандар тиолдар, тиоспирттер – жалпы формуласы RSH болатын спирттердің күкіртті туындылары. Мұндағы R – көмірсутек радикалы. Метилмеркаптаннан басқа тиоспирттер сұйық немесе қатты заттар болып келеді. Мұндай заттардың өзіне тән жағымсыз, өткір иісі болады. Суда нашар, ал спирт және эфирде жақсы ериді. Олар табиғатта негізінен белоктардың шіріген өнімдерінде кездеседі. Мұндай заттардың әлсіз қышқылдық қасиеті бар. Сілтімен әсер еткенде олардың тұздары — меркаптидтер түзіледі. Дисульфидтермен (RSSR) және сульфон қышқылдарымен (RSO3H) оңай тотығады. Мұндай заттарды сілтілік металдардың қышқыл сульфидтерінен алкилдеу, галоген алкилдері тиомочевинамен конденсациялап, түзілген S- алкилизотиуран тұзын сілтімен гидролиздеу және құрамында C-S ббаланысы бар күкірттің органикалық туындыларын тотықсыздандыру арқылы алады. Мұндайларды дәрілік заттарды синтездеуде (метионина, сульфонала), инсектицидтер алуда, т.б. қолданылады.

Метанол

Метанол, метил спирті, ағаш спирті, СН3ОН – иісі (этил спиртінің иісіне ұқсас) бар, түссіз сұйықтық;

тығызд. 0,7924 г/см3 (20ӘС-та),

балқу t – 97,9ӘС,

қайнау t 64,5ӘС. Сумен (кез келген қатынаста), спиртпен, бензолмен, ацетонмен, т.б. органикалық еріткіштермен оңай араласады. Синтез-газдан катализдік реакция арқылы алынады. Формальдегид, сірке қышқылы, әр түрлі эфирлер алуда, бояғыш заттар мен дәрілік заттарды ерітуде, отынға қоспа ретінде қолданылады. Метанол жүйке және тамыр жүйесіне әсер ететін у.

Парафин

Парафин (лат. parum – аз және affіnіs – ұқсас) – C18h48 – C35H72 құрамындағы қаныққан көмірсутектерінің қоспасы; мұнай өнімі. Одан басқа Парафинде изопарафинді, циклопарафинді және нафтенді-ароматты көмірсутектер кездеседі. Түссіз, иіссіз, дәмсіз, балауыз тәрізді балқығыш зат; балқу температурасы 40 – 65, тығыздығы 0,880 – 0,915 г/см3 (15ӘС-та). Органикалық еріткіштер мен минералды майларда ериді. Қатты Парафинді (балқу температурасы 45 – 70ӘС) парафині көп мұнайдан және парафин-май қоспасын (гача) айырудан алады. Оның жоғары мөлшері (15 – 20%) Маңғыстау түбегіндегі мұнайда кездеседі. Сұйық Парафин (қайнау температурасы 180 – 360ӘС) мұнай өнімдерін карбамидті депарафиндеу кезінде алынады. Алынған Парафин қоспалардан тазартылады. Нашар тазартылған Парафин сары немесе қоңыр түсті және жарықта күңгірт тартады. Таза Парафин тамақ өнеркәсібінде (орағыш материал), медицинада, косметикада, сәндік бояу, иіс сулар мен иіс майлар дайындауда және электртехникада (оқшаулағыш материал) пайдаланылады. Парафин емдеу ісінде, майшам жасауда, жоғары май қышқылдарын, спирттер және жуғыш заттар алуда кеңінен қолданылады.

Сұйық отын

Сұйық отын (жидкое топливо) —

іштен жану қозғалтқыштарында (автомобиль, танк, авиация, ракета т.б.) отын ретінде қолданылатын органикалық заттардың жанармаймен қоспасы. Сұйық отынның ең кең тараған түріне мұнай өнімдері: керосин, бензин, мырыш, сонымен бірге спирттер және басқа да көмірсугектер жатады.

Тотықсыздандырғыш

Тотықсыздандырғыш — тотығу-тотықсыздану реакциялары кезінде өзінен электрон бөліп, тотығу дәрежесі өзгеретін атом немесе бөлшек. Тотықсыздандырғыш – электрон беруші бөлшек (бейтарап атом, молекула, ион), ал электрон беру процесі – тотығу деп аталады, демек Тотықсыздандырғыш реакция кезінде тотығады. Тотықсыздандырғыш ретінде металдардың бейтарап атомдары, кейбір бейметалдар (мысалы, C, Sі, h3), теріс зарядталған бейметалл иондары (мыс., Cl, Br, J, S2), құрамына тотығу дәрежесі төмен немесе өте төмен болатын элементтер енетін күрделі заттар (FeCl2, FeSO4, Cr2(SO4)3, MnSO4, h3S, HCl, HBr, HJ, Nh4, CO, N2h5, Nh3OH, NO, SO2, h4PO4, h3SO3) және олардың тұздары, (HNO2, SnCl2, Na2S2O3), органикалық заттар – альдегидтер, спирттер, глюкоза, құмырсқа және қымыз қышқылдары, электролиз кезіндегі катод, т.б. қолданылады. Техникада және лаб-да жиі қолданылатын аса маңызды Тотықсыздандырғыштар: көміртек (С) пен көміртек (ҚҚ) оксиді (СО). Тотықсыздандырғыштар металлургияда оксидті кендерден металл алуға, кейбір активтігі аз металды ерітінділерінен бөлуге; темір, мырыш, алюминий, қалайы және органик. заттар алуда, нитроқосылыстарды тотықсыздандыруға, фотографияда, мата өнеркәсібінде, т.б. жерлерде қолданылады.

Химиялық технология

Химиялық технология — табиғи шикізаттарды (көмір, мұнай, табиғи газ, ағаш, тағы басқа) химиялық жолдар арқылы тұтыну мүліктеріне және өндіріс құралдарына айналдырудың экономикалық тиімді әдістері мен процестері жайындағы ғылым.

Зерттейтін объектілері бойынша химиялық технология екіге бөлінеді:

бейорганикалық (қышқылдар, сілтілер, сода, силикатты материалдар, минералды тыңайтқыштар, тұздар, т.б.)

органикалық (жасанды каучук, пластмассалар, спирттер, органикалық қышқылдар, бояғыш заттар, дәрі-дәрмек, т.б.) заттар технологиясы.Механикалық технология заттардың сырт пішінін, физикалық қасиеттерін өзгерту әдістерін зерттесе, химиялық технология заттардың құрамы мен құрылысын өзгертудің химиялық жолдарын қарастырады. Химиялық технологияның басты мақсаты — өндірістік процестердің физикалық-химиялық жағдайын зерттеу, технологиялық процестердің сұлбасын жасау, аппараттар мен приборлардың құралымын анықтау және оларды дайындайтын материалдар іздестіру.

Жаңадан жасалған технологиялық процестер ғылым мен техниканың соңғы жетістіктеріне негізделген, экономикалық жағынан тиімді қажетті технолиялық процестердің техникалық және экономикалық тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштеріне: өнім бірлігін өндіруге жұмсалатын шикізат пен энергия мөлшері, өнімнің шығыны мен сапасы, еңбек өнімділігі, процестің өндіру қарқыны, өндірісті іске қосуға жұмсалатын қаражат, өнім құны, т.б. жатады. Химиялық технология әдістері химия, металлургия, құрылыс материалдары мен силикаттар, тері, тамақ, тоқыма, т.б. өнеркәсіп салаларында пайдаланылады.

Этан

Этан, C2H6 (Н3C–СН3), қаныққан көмірсутек – мұнайдың, табиғи газдың құрамында болатын органикалық қосылыс; түссіз, иіссіз газ, балқу температурасы –183,27°С, қайнау температурасы –88,63°С. Суда, спиртте нашар ериді. Этан 575 – 650°С температурада этилен және сутекке ажырайды: С2Н6 → С2Н4+Н2, одан жоғары температурада ацетилен, ароматты көмірсутектер, күйе, т.б. түзіледі. Ол өнеркәсіпте құрамында 5 – 10%-ға дейін этан болатын мұнай және табиғи жанғыш газдардан алынады. Этан спирттер, эфирлер, жасанды каучук, жасанды шайыр, т.б. заттар алуда шикізат ретінде пайдаланылады.

Этил спирті

Этил спирті, этанол, С2Н5ОН – біратомды қаныққан-алифатты спирт, түссіз, күйдіргіш дәмі және өзіндік исі бар оңай қозғалатын сұйықтық; балқу t –144,15°С, қайнау t 78,39°С.

Этил сумен, спирттермен, эфирлермен, бензинмен, т.б. органик. еріткіштермен кез келген қатынаста жақсы араласады. Этилды өнеркәсіпте алу үшін этиленді күкірт қышқылы арқылы немесе тікелей гидраттайды; зимаза ферментінің әсерімен а. ш. шикізаттарын (картоп, дәнді дақылдар, т.б.) ашытады және ағашты, т.б. өсімдіктерді гидролиздейді. Этил әр түрлі өндіріс салаларында (лак-бояу, фармацевтика, тұрмыстық химия, т.б.) еріткіш ретінде; хлороформ, диэтил эфирі, этилацетат, диэтиламин, сірке қышқылы, т.б. органик. өнімдерді алу үшін бастапқы шикізат ретінде; мотор отыны, антифриз, т.б. түрінде кеңінен қолданылады. Өндірілетін Этилдың көп бөлігі спирттік сусындар жасау үшін жұмсалады.

Этил спирті ауадан ылғалды өзіне жақсы сіңіреді, жақсы еріткіш, сумен, эфирмен, глицеринмен, бензинмен, т.б. Көптеген органикалық еріткіштермен жақсы араласады. Этил спирті екі түрлі тәсілмен алады: ферментативтік немесе биохимиялық; химиялық немесе синтетикалық. Бірінші тәсілде ашытқы ферменттерінің әсерінен қанттың ашуынан алынады, екінші тәсілде этиленге катализатор көмегімен суды қосу арқылы алынады.

Этиленгликоль

Үлгі:Chembox

Этиленгликоль, ”, этандиол, Ch3OH – Ch3OH – екі атомды спирт, түссіз, иіссіз сұйық, балқу t –12,3С, қайнау t 197,6С. Этиленгликоль гигроскопты, Ch5(OH)22h3O гидратын түзеді. Су, спирт, ацетон, глицерин, пиридин, фурфуролмен кез келген мөлшерде араласады. Ароматты көмірсутектерде, хлороформда, төрт хлорлы көміртекте ерімейді, эфирде аздап ериді. Этиленгликольды тотықтыру арқылы гликол альдегиді, гликол қышқылы, глиоксал қышқылы, қымыздық қышқылдың қоспалары алынады. Этиленгликоль галоген сутек қышқылдарымен әрекеттесіп, галогенгидриндер түзеді. Өнеркәсіпте Этиленгликоль 1,2-дихлоретанды, этиленхлоргидринді гидролиздеу арқылы алынады. Ол пластмасса, жасанды талшық алуда қолданылады, сондай-ақ тоқыма, парфюмерия, темекі, т.б. өнеркәсіп салаларында пайдаланылады.

Эфир майлары

Эфир майлары– ұшқыш органикалық қосылыстардың құраушысы көп қоспасы; тамақ өнімдерінің хош иісін құрайды. Оның құрамында көмірсутектер, әсіресе терпендер, спирттер, фенолдар, альдегидтер, қышқылдар, күрделі эфирлер, сондай-ақ кейбір гетероциклді қосылыстар болады. Эфир майлары көптеген өсімдіктерде кездеседі және олардың бәрінде де эфир майларына тән ерекше иісі болады. Эфир майлары спирт, эфир, бензолда ериді, суда нашар, көбі іс жүзінде ерімейді. Эфир майлары өсімдіктердің 150 – 200-ге жуық түрлерінен алынады. 1500-ден астам эфир майлары зерттелген. Олардан 500-ден аса қосылыстар бөлініп алынды, жеке эфир майлары құрамында 5 – 20 түрлі қосылыстар болады. Эфир майлары өсімдіктердің жапырағы, сабағы, гүлі, тамыры, т.б. органдарында бос күйінде немесе гликозидтер түрінде болады. Олар өсімдіктерден су буымен айдау, төмен температурада қайнайтын еріткіштермен шаймалау және қысу, т.б. әдістер арқылы алынады. Эфир майлары қалыпты температурада мөлдір, оңай қозғалатын немесе тұтқыр, түссіз немесе сары, жасыл, қоңыр сұйықтық. Ауада жарық әсерінен тез тотығады, шайырланады және өзінің иісін өзгертеді.

This page is based on a Wikipedia article written by authors (here).
Text is available under the CC BY-SA 3.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.

howlingpixel.com

Көпатомды спирттер — Уикипедия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Көпатомды спирттер.Көп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары. Көпатомды спирттерге этиленгликоль С₂Н₄4(ОН)₂, глицерин С₃Н₅(ОН)₃, ксилит С₅Н₇(ОН)₅, сорбит С₆Н₈(ОН)₆, т.б. жатады. Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликолъдер немесе алкандиолдар деп атайды. Жалпы формуласы: С_nН_2n(ОН)₂.

Аталуы. Халықаралық атаулар жүйесі бойынша сәйкес қаныққан көмірсутек атына диол немесе триол жұрнағын қосып, гидроксил тобы байланысып тұрған көміртек атомының нөмірі көрсетіледі.

Алу әдістері. 1. Көпатомды спирттерді біратомды спирттерге ұқсас жолдармен алуға болады. Мысалы, екіатомды спирттерді көмір- сутектердің дигалогентуындыларын гидролиздеп алады.

Глицерин СН₂ОН — СНОН — СН₂ОН — тәтті дәмі бар түссіз, қоймалжың сұйықтық. Суды жақсы сіңіретін, гигроскопиялық зат. Сумен кез келген мөлшерде араласады. Атмосфералық қысымда 290С-та қайнап, ыдырай бастайды, сондықтан оны белгілі бір қысымда айдайды. Глицеринді өнеркәсіпте пропиленнен алады. Көп мөлшерде химия және тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Глицерин гигроскопиялық зат болғандықтан, теріні жұмсартатын қасиетіне байланысты парфюмерияда, былғары өнеркәсібінде пайдаланады. Сонымен қатар глицерин қопарылғыш заттар және дәрі-дәрмектер өндіруде медицинада қолданылады. Дикарбон қышқылдары және олардың туындыларымен глицеринді әрекеттестіріп, полимерлі қосылыс — полиэфир алады.

Көпатомды спирттердің құрамында екі және одан да көп гидроксил топтары болады. Маңызды өкілдері этиленгликоль СН₂ОН — СН₂ОН және глицерин СН₂ОН — СНОН — СН2ОН. Олардың құрамында гидроксил тобы болғандықтан, қасиеттері біратомды спирттерге ұқсас. Айырмашылығы — гидроксил тобының санына байланысты. Этиленгликоль синтездік талшық алу үшін және антифриз ретінде қолданылады. Глицерин былғары өнеркәсібінде, дәрі-дәрмек, қопарылғыш зат алуға, т.б. қолданылады^[1]

Дереккөздер[өңдеу]

1. ↑ Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 352 бет, суретті. ISBN 9965-36-092-8

kk.wikipedia.org

Сабақтың тақырыбы: «Көпатомды спирттер» | Интернет конкурсы, олимпиады, курсы, конференции, семинары

Опубликовано в рубрике Уроки Май 10th, 2017 admin

Жумадиллаева Нуржамал Баймолдаевна

 

Сабақтың мақсаты:

Білімалушыларға  көпатомды спирттердің  химиялық құрылысы және физикалық,химиялық қасиеттері,алу жолдары мен қолдану ерекшеліктері туралы білім қалыптастыру.

Міндеті:

Білімділік:Көпатомды спирттердің химиялық құрылысы, аталуы, изомериясы және физикалық,химиялық қасиеттері және  қолдану ерекшеліктері туралы білім қалыптастыру. Көп атомды спирттердің  қасиеттеріне құрылысының әсерін қарастыру;

Дамыту: Көпатомды спирттердің қасиеттерін біратомды спирттермен салыстыра отырып білім қалыптастыру,химиялық тәжірибе жасау және химиялық есептер шығару арқылы білімалушылардың шығармашылығын, білім-біліктілік қабілетін  дамыту;

Тәрбиелік: білімалушыларды адамгершілікке,адалдыққа,ізденімпаздыққа, жауапкершілікке,өзін-өзі бағалауға баулу,алған білімдерін таразылай алуға,танымдылыққа баулу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың  әдіс-тәсілі:топпен,сұрақ-жауап,өз бетінше жұмыс, тест әдісін тиімді пайдалану, шығармашылығын  дамыта оқыту.

Сабақтың көрнекілігі: периодтық жүйе,«Алкандардың гомологтық қатары» кестесі, «Спирттер»  кестесі,үлестірме дидактикалық материалдар,

мультимедия тақтасы, компьютер,слайдтар,тест тапсырмалары, «Мектеп тәжірибелері» дискісі , т.б.

Реактивтер:спирт,глицерин,мыс (ІІ) сульфаты тұзы, натрий металы,натрий гидроксиді,сынауық,стақан,дисс. су,шыны таяқша.

Пәнаралық байланыс: математика,физика,тарих,биология, дене шынықтыру т.б.

 Сабақ  құрылымы / жоспары/:

1.Ұйымдастыру кезеңі:

— Сабаққа мақсат қою;

-Сабаққа нұсқау беру;

2.Үй тапсырмасын тексеру кезеңі.

а) үй тапсырмасын тексеру,сұрақ-жауап және  «химиялық диктант» арқылы орындалады.

 /білімалушыларға нақтылы сұрақтар қойылады/;

б) Білімалушылар тест тапсырмаларын орындайды./әрбір екі білімалушы бір-бірінің жауаптарын тексереді/

3.Білімалушылардың білімін жан-жақты тексеріп, жаңа тақырыппен танысуға дайындық  кезеңі:

-Сұрақ-жауап арқылы сабақтың ең маңыздысын қайталап,жаңа тақырыпқа танысуға дайындық:

4. Жаңа оқу материалын белсенді сапалы игеруге дайындық:

-Біратомды спирттер туралы материалды қайталай отырып, жаңа тақырыпқа көшу.

5. Жаңа білімді игеру:

— Білімалушылардың алдына таратып берілген үлестірме дидактикалық материалдың жаңа тақырыпты өз бетімен түсіну;

— «Көпатомды спирттер» тақырыбына арналған слайд көмегімен жаңа тақырып материалына шолу жасау және талдау арқылы жаңа сабақты түсіну;

-Қорытындыны білімалушылар жасайды.

6. Жаңа сабақ материалын түсінгендігінің алғашқы тексерілуі:

-Жаңа тақырыптың ішінен ең басты мәселені ажыратып, «Көпатомды спирттердің қасиеттері, құрылысы және қолданылу ерекшеліктері туралы сұрақтар қойып, қайталау.

7. Жаңа білімді пысықтау:

-Топқа тапсырма беріп, «Көпатомды спирттер» туралы қандай маңызды мәлімет алғандығы туралы кестеге толтырады.

-Әр білімалушы өз жұмыстарына түсініктеме береді.

8.Сабақты қорытындылау,бекіту.

9.Бағалау.

10.Үйге тапсырма беру.

       Сабақ барысы:

 1.Ұйымдастыру кезеңі:

2.Үй тапсырмасын тексеру:/ сұрақ-жауап/

Химиялық диктант

1.Бір атомды спирттер  қаныққан спирттерге жатқызылады.(+)

2.Спирттер галогенсутектермен әрекеттеседі.(+)

3.Спирттер суда ерімейді. (—)

4. Спирттер тотыққанда кетонға айналады. (+)

5.Метил спирті улы, адамды соқыр қылуы не одан уланып өлуі мүмкін.(+)

6.Спирт адамның көңіл-күйің көтереді. (—).

7.Спирт тек техникада қолданылады. (—)

(химиялық диктанттың нәтижесін білімалушылар бір-бірінің жұмысын тексеріп, қорытынды жасайды).

Өткен сабақты қайталау сұрақтары:

(Оттекті  органикалық қосылыстар,біратомды қаныққан спирттер және олардың химиялық ,физикалық касиеттері,оларды алу жолдары, қолданылуы  туралы сұрақтар  жазылған карточкалар тарқатылады).

Сұрақтар:

-Оттекті органикалық қосылыстардың құрамына қандай элемент атомдары кіреді?   (С,Н,О атомдары)

2.Құрамында гидроксил тобы бар органикалық қосылыстардың қандай түрлері болады?

(Спирттер және фенолдар)                                     

3.Спирттер қалай жіктеледі?

( 1.Құрамындағы —ОН-тобының санына орай:біратомды және көпатомды.)

2.Құрамындағы  гидроксил тобымен байланысқан көмірсутек радикалына сәйкес:қаныққан, қанықпаған, ароматты).

4.Спирттерге қандай физикалық қасиеттер тән?

( Молекуласының құрамында  С₁₀ –ға  дейінгі спирттер -сұйық,С₁₁-ден бастап қатты,өзіне тән иісі бар, құрамындағы көміртек атомының саны артқан сайын қайнау температурасы жоғарылайды,суда ерігіштігі төмендейді).

5.Біратомды спиртке мысал келтіріп, формуласын жаз.

( СН₃-ОН метил спирті, СН₃-СН₂-ОН этил спирті)

6.Спирттерге  қандай изомерлену тән? Пентанолдың  изомеріне (2) мысал келтіріп, атын атаңыз.

(СН₃-СН₂— СН₂— СН₂—СН₂-ОН  пентанол-1, СН₃-СН₂— СН- СН₂—ОН

                                                                                              ǀ    2-метил-бутанол-1

                                                                                             СН₃

7.Метанолды өндірісте қалай алады?

(Өнеркәсіпте  су газынан синтездеп алады:  СО+ 2Н₂  → СН₃ОН)

8.Этанолды қандай заттардан алуға болады? Сәйкес химиялық реакция теңдеулерін жазыңдар.

(1.Этанолды глюкозадан (жүзім қанты) ашытқы қатысында  алады:

С₆Н₁₂О₆  → 2 С₂Н₅ОН +2СО_2.

2.Этил спиртін  Н₂SО₄ катализаторының қатысында этиленге су қосып алады:

Н₂SО₄

СН₂ = СН₂ ———→  С₂Н₅ОН

9.Метанолдың  физикалық қасиеттері мен адам  ағзасына әсері қандай?

(түссіз сұйықтық,спиртке тән иісі бар, қайнау темп- 64,7 С, улы,онымен жұмыс жасағанда қауіпсіздік шараларын сақтау керек, бірнеше грамынан  адам соқыр болуы мүмкін ).

10. Пропанолдың жану реакция теңдеуін жазыңыз.

(   СН₃-СН₂— СН₂-ОН + 5О₂→ 3СО₂+ 4Н₂О  )

11.Этил спиртінің  қолдану салалары қандай?

(отын, медицинада,каучук синтездеуде,парфюмерияда,тамақ өнеркәсібінде, лак, бояу алуға.)

2.Білімалушының білімін жан-жақты тексеру кезеңі:

\Тест тапсырмасы беріледі, әрбір  екі оқушы бір-бірінің жауаптарын тест кілті арқылы тексереді/

Тест  сұрақтары:

                    І-деңгей

1.Төменде келтірілген формулалар ішіндегі  қаныққан біратомды  спирт:

а) С₃Н₆ОН;

ә) С₂Н₄(ОН)х;

б) С₂Н₅ОН;

в) С₃Н₇ОН.

2. Құрылымдық формуласы мынадай : СН₃ — СН₂ – СН₂ – СН₂— ОН қаныққан біратомды спирттің аталуы:

а) бутаналь-1

ә) пропанол-2

б) бутанол-1

в) пентанол-1

3.Біратомды қаныққан спирттердің жалпы формуласы:

а) С_n Н_2n+2

ә) С_n Н_2n+1О

б) С_n Н_2n+1ОН

в) С_n Н_2n+2ОН

ІІ-деңгей:

4. Құрылымдық формуласы мынадай

СН₃ — СН₂ – СН — СН₃

|

ОН

қаныққан біратомды спирттің аталуы:

а) бутанол-1

ә) бутанол-2

б) пропанол-2

в)метанол-1

5.Спирттерді сапалық  анықтаушы реактив:

а) КМnО₄

ә) НВr

б)СuО

в) Н₂SО₄

      ІІІ-деңгей

6. Құрамында 13 сутек атомы бар қаныққан біратомды спирттің мольярлық массасы тең:

а) 72 г/моль;

ә) 80 г/моль;

б) 100 г/моль;

в) 102 г/моль.

7. 7. Құрылымдық формуласы мынадай

СН₃ — СН₂ – СН – СН₂— ОН

қаныққан біратомды спирттің аталуы:

а) 2,3-диметил – пентанол-1

ә) 2,3-диметил-бутанол-1

б)2,3-диметил-бутанол-2

в) 2,3-диметил-пропанол-1

( Білімалушылар тест тапсырмаларын орындайды.

/әрбір екі білімалушы бір-бірінің жауаптарын тексереді/   

3.Білімалушылардың білімін жан-жақты тексеріп, жаңа тақырыппен танысуға дайындық  кезеңі:

1.Спирттер құрамына сәйкес нешеге жіктеледі?

(2-ге: біратомды және көпатомды).

2.Олардың жалпы формуласы қандай?

(   R- ОН және  R (ОН)_х  )

( Яғни, олардың  бір-бірінен айырмашылығы біратомды спирттер молекуласының құрамында бір  (-ОН) тобы, ал көпаомды спирттердің молекуласының құрамында 2-ден көп  (-ОН) –гидроксил тобы болады)

4. 4. Жаңа оқу материалын белсенді сапалы игеруге дайындық:

-Біратомды спирттер туралы материалды қайталай отырып, жаңа тақырыпқа көшу. (слайдты қарап өту)

5. Жаңа білімді игеру:

— Білімалушылардың алдына таратып берілген үлестірме дидактикалық материалдың жаңа тақырыпты өз бетімен түсіну;

— «Көпатомды спирттер» тақырыбына арналған слайд көмегімен жаңа тақырып материалына шолу жасау және талдау арқылы жаңа сабақты түсіну;

-Көпатомды спирттер молекуласының атомдық құрылысы модулін түрлі-түсті  шарлар жиынтығынан құрап шығу;

-«мектеп тәжірибелері» дискісі арқылы көпатомды спирттердің химиялық қасиеттеріне жасалған лабораториялық тәжірибелерді қарап шығу, ойларын түйіндеу;

— химиялық лабораториялық тәжірибе жасау арқылы көп атомды спирттердің химиялық қасиетімен танысу,қорытындылап, реакция теңдеуін жазу;

№1-лабораториялық тәжірибе. «Үшатомды спирт-глицериннің сілтілік металл  натриймен әрекеттесуі»:

Глицерин + натрий ———→ натрий глицераты

СН₂-ОН                                     СН₂ — О Na

   ǀ                                                 ǀ

2СН-ОН   +  6Na  ——-→     2   СН — О Na    + 3Н₂ ↑

   ǀ                                                 ǀ

СН₂-ОН                                     СН₂ — О Na

№2.лабораториялық тәжірибе. «Глицериннің суда еруі».

Глицерин  сумен араласып, мөлдір ерітінді түзеді.

№3.лабораториялық тәжірибе. « Көпатомды спирттерге сапалық реакция».

           а)    2 NaOH + Cu SO₄——-→ Na₂ SO₄+ Cu (OH)₂↓

                                      СН₂-ОН                СН₂ — ОН   НО —  СН₂

                                       ǀ                            ǀ                           ǀ

           б) Cu (OH)₂  +   2СН-ОН    -→       СН – О — Cu — О -СН    + 2Н₂ О

                                       ǀ                            ǀ                           ǀ

                                      СН₂-ОН                СН₂ – ОН   НО — СН₂

                                    Глицерин           мыс (ІІ) глицераты (көк түсті)                   

 -Қорытындыны білімалушылар жасайды.

6. Жаңа сабақ материалын түсінгендігінің алғашқы тексерілуі:

-Жаңа тақырыптың ішінен ең басты мәселені ажыратып, «Көпатомды спирттердің қасиеттері, құрылысы және қолданылу ерекшеліктері туралы сұрақтар қойып, қайталау.

Сұрақтар:

1.Көпатомды спирт – дегеніміз не?

2.Көпатомды спирттердің қандай қосылыстарын білеміз?

3.Біратомды спирттермен салыстырғанда олардың құрылысында  қандай айырмашылығы бар?

4. Көпатомды спирттер біратомды спирттермен әрекеттесіп не түзеді?

(Көпатомды спирттер  біратомды спирттермен әрекеттесіп, жай және күрделі  эфир түзеді).

5.Көпатомды спирттерді қайда ,не үшін қолданады?

(химия және тамақ өнеркәсібінде).

7. Жаңа білімді пысықтау:

-Топқа тапсырма беріп, «Көпатомды спирттер» туралы қандай маңызды мәлімет алғандығы туралы кестеге толтырады.

-Әр білімалушы өз жұмыстарына түсініктеме береді.

8.Сабақты қорытындылау,бекіту.

— Бүгін біз сіздермен көпатомды спирттердің құрылысы  және физикалық-химиялық қасиеттерімен, қолданылудағы маңызы туралы танысып өттік.

Мен сіздерге өткен сабақта  әртүрлі маман көзқарасымен спирттерге сипаттама беру туралы  шығармашылық тапсырма берген болатынмын.

Ендеше, сол мамандарға сөз кезегін берейік:

(тарихшы, колледж директоры, химик,нарколог-дәрігер, тренер,тілші,химия заводының директоры  спирт туралы өз ойларын білдіреді)

 -Сынып жұмысы. (есеп шығару)

9.Бағалау.

10.Үйге тапсырма беру.( § 8.4.  №1,2,3 есептер шығару.170-174-беттер.)

11.Рефлексия.

— бүгінгі сабақ туралы ойларыңыз қандай?

— қандай кезеңдері қызығушылықтарыңызды туғызды?

— бүгінгі сабақтан қандай жақсы әсерлер алдыңыздар?

ПОДЕЛИТЬСЯ

---

Вы можете оставить комментарий, или ссылку на Ваш сайт.

internet-konkursy.com

Спирттер.Біратомды және көпатомды спирттер

Сабақ жоспары

САБАҚ: Химия

Сабақ тақырыбы: Спирттер. Біратомды және көпатомды спирттер

Мектеп: «№19 орта мектебі» КММ

Күні:18.01.2017

Оқытушының аты-жөні:Асылбекова А.К.

СЫНЫП: 11 «А»

Қатысушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Оқушының органикалық заттар туралы ой-санасының дамуына мүмкіндік жасау, ойлау қабілетін арттырып, өз бетінше жұмыс істеу қабілетін қалыптастыру, іскерлігін дамыту

Сабақтың мақсаттары

Барлық оқушы істей алады:

Көпшілігі істей алады: Тақырыпты талқылайды, Химиялық теңдеулер, химиялық теңдеулерді теңестіру дағдылары одан әрі қалыптасады.

Кейбірі істей алады: Химиялық элементтердің «С» деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізеді.

Тілдік мақсат

Алдыңғы білім

Спирттер. Біратомды және көпатомды спирттер

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер (төмендегі жазбаларды өзіңіздің жоспарлаған әрекеттеріңізбен алмастырыңыз)

Ресурстар

Ұйымдастыру

Үй тапсырмасын сұрау

Сыныпта психологиялық ахуал туғызу

1. Гидроксил тобындағы сутек арқылы жүретін реакциялар

Спирттің гидроксил тобындағы сутек атомының орнын белсенді металдар баса алады:

2R- OH + 2 Na 2R – ONa + H₂

2C₂ H₅ OH+2Na 2C₂ H₅ONa +H₂

Натрий этилаты

Металл туындыларын алкоголяттар деп атайды.

C₂H₅ONa + H – OH C₂H₅ОН + NaОH

Алкоголяттар қатты заттар, гидролизге оңай ұшырайды:

2. Күрделі эфирлер түзілуі (этиерификация реакция)

C₂H₅OH – HООС – СН₃ C₂H₅О – ОС – СН₃ + H₂ О

зтил сірке сірке қышқылының

спирті қышықылы этил эфирі (этилацетат)

Сұрақ-жауап

Жаңа сабақ

«Шараптың шығуы жайында хикаят»

Ертеде бір патшаның есігінің алдына лашын құсы дән тастап кетеді. Оны уәзірлеріне беріп ескертеді. Ол өсімдік болып жайқалып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Үш – төрт жылдан кейін жеміс береді, таң қалады, күтеді. Күзге таман әдемі мөлдір жемісті жеп көруге жүрексінеді. Сонан соң патшаның әмірі бойынша шыны ыдысқа салып қойып, біраз күнен кейін көріп, одан да мөлдір сұйық пайда болғанын көрген уәзірлер патшаға көрсетеді. Паиша тұтқында жатқан бір сорлыны әкеліп, соған ішкізеді. Бір кесе ішеді, екіншісін береді. Үшіншісін сұрап ішеді. Соңында ән салады. Бейжай күйге түседі. Ең соңында патшаның тағын сұрайды. Шаршап қалжырап ұйықтап кетеді.Ертеңіне әлгіні шақырып сұрағанда, рахатқа батқандығын айтады. Сона патша ішіп, ең алғаш «Патша шарабы» шыққан екен деседі. Оқушылар ол сұйықтың не екенін, оның ағзаға әсерін айтып өтеді.

1 Метил спиртінің қасиеттері

2.Метил спиртінің алынуы

— ағашты құрғақ айдау арқылы алға

— жоғарғы температурада , катализатор қатысында

СО₂ + 3Н₂ —— СН₃ ОН + Н₂ О

— өнеркәсіпте синтез газынан ( көміртек оксиді мен сутек қоспасы)

СО + 2 Н₂ ——СН₃ ОН

«Метанол» кілт сөзіне ассосация құру (қолданылуы )

1.Этил спиртінің қасиеттері

2.Этил спиртінің алынуы

-целлюлозаны гидролиздеу

(С₅ Н ₁₀О₅)_п + Н₂ О —— С₂ Н₅ ОН

С₆ Н₁₂ О₆ —— С₂ Н₅ О Н + С О₂

«Этанол» кілт сөзіне ассосация құру ( қолданылуы )

Жұмбақ

Бекіту кезеңі

Бағалау

Үй тапсырмасы

Рефлексия

Сұрақтар: Жауабы:

І. Спирттер қалай жіктеледі? 1.альдегид, карбон қышқылы

2.Спирттер дегеніміз не? 2.сірке қышқылының этил эфирі

3.Спирттердің жалпы формуласы ? 3.спирт молекуласынан су молекуласының

бөлінуі

4.Дегидратация реакциясы дегеніміз не? 4. С_п Н_2п + ₁ ОН

5.Оттекті органикалық қосылыстардың құрамына 5. мыс оксидімен тотығып, альдегид түзуі

қандай элементтер кіреді ? және мыс оксидінің қызыл түске өзгеруі

6.Этил спирті мен сірке қышқылы әрекеттескенде 6.көмірсутек радикалымен байланысқан

қандай күрделі зат түзіледі? гидроксотобы бар органикалық заттар

7.Спирттерге тән сапалық реакция қандай? 7.оттекті, оттексіз және қаныққан,

қанықпаған

8. Спирттерді тотықтырғанда қандай заттар 8. көміртек, оттек, сутек

түзіледі?

1.Этонол әрекеттесетін металды көрсетіңіз?

А) қорғасын ә) кальций

Б) мыс в) никель

2.Этил спирті тотыққанда мынадай альдигед түзіледі

А) құмырсқа ә) сірке

Б) пропион в) май

3.С₂Н₅ – О – С₄ Н₉ Формуласы мен берліген жай эфир.

А) диэтил ә) этилпропил

Б) этил бутил в) пропилбутил

4.Массалық үлесі 10 200 г пропоиол – 1 ерітіндісі, массасы неше грамм натрииймен әрекеттеседі.

А) 23,2 г ә) 46,4 г

Б) 92,8 в) 94,5

5.2,24 л сутегі алу үшін меаталл натриймен әрекеттесетін этил спиртінің массасы (г)

А) 2,3 ә) 5,6 б) 9,2 в) 9,9

6.15 г 1 – прапанол 9,2 г металл натриймен әрекеттескенде, натрий пропинаттының мынадай массасы түзіледі (г)

А) 11,5 ә) 20,5 б) 23,4 в) 25,5

Критерииалды бағалау

Оқушыларға шығармашылық жұмыс: «Өзің менің оттегім, Өмірім сенсіз жоқ менің» ………. тақырыбында эссе жазып келу. Стикерлер таратылады:1. Не ұнады ,не ұнамады

2. Не түсіндім

3. Не түсінбедім

Терминдер

infourok.ru

көп атомды спирттер

Эпоксидтер мен көпатомды спирттер

Көпатомды спирттер.Көп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары. Көпатомды спирттерге этиленгликоль С₂Н₄4(ОН)₂, глицерин С₃Н₅(ОН)₃, ксилит С₅Н₇(ОН)₅, сорбит С₆Н₈(ОН)₆, т.б. жатады. Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликолъдер немесе алкандиолдар деп атайды. Жалпы формуласы: С_nН_2n(ОН)₂.

Аталуы. Халықаралық атаулар жүйесі бойынша сәйкес қаныққан көмірсутек атына диол немесе триол жұрнағын қосып, гидроксил тобы байланысып тұрған көміртек атомының нөмірі көрсетіледі.

«Этиленгликоль»

Алу әдістері. 1. Көпатомды спирттерді біратомды спирттерге ұқсас жолдармен алуға болады. Мысалы, екіатомды спирттерді көмір- сутектердің дигалогентуындыларын гидролиздеп алады.

Глицерин

«Глицерин»

Глицерин СН₂ОН — СНОН — СН₂ОН — тәтті дәмі бар түссіз, қоймалжың сұйықтық. Суды жақсы сіңіретін, гигроскопиялық зат. Сумен кез келген мөлшерде араласады. Атмосфералық қысымда 290С-та қайнап, ыдырай бастайды, сондықтан оны белгілі бір қысымда айдайды. Глицеринді өнеркәсіпте пропиленнен алады. Көп мөлшерде химия және тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Глицерин гигроскопиялық зат болғандықтан, теріні жұмсартатын қасиетіне байланысты парфюмерияда, былғары өнеркәсібінде пайдаланады. Сонымен қатар глицерин қопарылғыш заттар және дәрі-дәрмектер өндіруде медицинада қолданылады. Дикарбон қышқылдары және олардың туындыларымен глицеринді әрекеттестіріп, полимерлі қосылыс — полиэфир алады.

«Глицерин»

Көпатомды спирттердің құрамында екі және одан да көп гидроксил топтары болады. Маңызды өкілдері этиленгликоль СН₂ОН — СН₂ОН және глицерин СН₂ОН — СНОН — СН2ОН. Олардың құрамында гидроксил тобы болғандықтан, қасиеттері біратомды спирттерге ұқсас. Айырмашылығы — гидроксил тобының санына байланысты. Этиленгликоль синтездік талшық алу үшін және антифризретінде қолданылады. Глицерин былғары өнеркәсібінде, дәрі-дәрмек, қопарылғыш зат алуға, т.б. қолданылады

Физикалық қасиеттері және құрылысы. Қалыпты температурада С10-ға дейінгі спирттер сұйық заттар, Сп-ден бастап қатты заттар. Алғашқы үшеуі сумен кез келген мөлшерде араласады, молекулалық массасының артуына қарай сұйық спирттердің суда ерігіштігі төмендейді. Сұйық спирттердің өздеріне тән иісі болады. Спирттердің қайнау және балқу температурасы молекулалық массасының артуына байланысты өседі және сәйкес көмірсутектердің қайнау температурасынан жоғары болады. Себебі спирттерде молекулааралық сутектік байланыс түзіледі. Спирт молекуласында электртерістігі жоғары оттек атомы сутектің электрондарын өзіне тартып, оларда ішінара теріс және оң зарядтар пайда болады: 5- 8+ R-0-H Осы зарядтардың әсерінен оттек атомы мен спирттің екінші молекуласындағы гидроксилдің сутек атомының арасында сутектік байланыс түзіледі: R — О… Н — О… Н — О… I I I Н R R Сутектік байланысты үзуге 5 ккал/моль энергия жүмсалады. Энергиясы аз болғанымен, оны үзу үшін температураны көтеру керек, сондықтан спирттердің қайнау температуралары жоғарылайды.

Химиялық қасиеттері. Спирттердің химиялыц қасиеттерін анықтайтын гидроксил тобы және ол байланысқан радикалдардыц щірылысы. Гидроксил тобы қатысында өтетін реакциялар О—Н немесе С—ОН байланыстарын үзу арқылы жүреді. Спирттер (алканолдар) полюсті косылыстар, көміртек пен оттек және оттек пен сутек атомдарының арасында екі полюсті байланысы бар: С —» О жәнө 0 <— Н . О <— Н байланысының полюстігі С —> О байланысының полюстігіне қарағанда жоғары. Оттектің жұп электрондары спирттерге электрондонорлық қасиет береді.

Эпоксидтер – циклде бір атом оттегі бар үш мүшелі қаныққан гетероцикл болып табылады. Эпоксидтер циклді жай эфирлер болып табылады, бірақ үш мүшелі циклдің кернеуі нәтижесінде цикл бұзылғанда жоғары реакционды мүмкіндігі пайда болады.

Физикалық қасиеті. Төменгі эпоксидтер – қалыпты жадайда газтектес болып келетін окси этиленнен басқалары эфир иісті сұйықтықтар. Олар органикалық еріткіштерде жақсы ериді және молекулалық массасы жақын жай эфирлерден қайнау температуралары біраз жоғары болып келеді.

Синтездеу. Ең маңызды әдісі ол алкендерді селективті тотықтыру (эпоксидтеу) болып келеді және негіз қатысында галогенгидриндерді дегидрогалогендеу арқылы циклизация болып табылады.

Лабороториялық жағдайда эпоксидті алкендерді эпоксидтеу арқылы, яғни алкендердің перкарбон қышқылының инертті полярсыз жіне әлсіз полярлы еріткіштерде әсерлесуі арқылы алады:

Тағы бір әдісі, ол негіз қатысында галогенгидринді дегидрогалогендеу болып табылады.

Эпоксидті шайырлар алу сызба-нұсқасы.

1-реактор; 2,6 – тоңазтқыштар; 3-премник; 4-фильтрлер; 5-толуолды айдау аппараты; 6- жинағыш.

Көпатомды спирттер алынуы.

Көп атомды спирттердің алыну жолы бір атомды спирттерге ұқсас болып келеді.Алкен, галоген туындылар және тағы басқа қосылыстар қолданылуы мумкін.Бір атомды спирттерге қарағанда көпатомды спирттердің қышқылдылығы улкен болып келеді.

Гликолдерді алкендерді сұйық ортада тоттықтыру арқылы алады. Күміс катализатор қатысында калий перманганаты әсерінен алкендер екіатомды спирттерге айналады:

Тағы бір алу әдісі – көмірсутектердің галогентуындыларының гидролизі:

Өндірісте глицеринді мына сызба арқылы алады:

Химиялық қасиеті.

Химиялық қасиеті жағынан да көпатомды спирттер бір атомды спирттерге ұқсас болып табылады.Айырмашылығы тек көпатомды спирттер бір не бірнеше гидроксил топтарынан тұрады.

Көпатомды спирттерді анықтау ушин Юта реакциясы қолданылады.

Қорытынды.Көпатомды спирттер.Көп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары. Көпатомды спирттерге этиленгликоль С2Н44(ОН)2, глицерин С3Н5(ОН)3, ксилит С5Н7(ОН)5, сорбит С6Н8(ОН)6, т.б. жатады. Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликолъдер немесе алкандиолдар деп атайды. Жалпы формуласы: СnН2n(ОН)2.

studfiles.net

Көпатомды спирттер

Сабақтың тақырыбы: Көпатомды спирттер. 11-сынып.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: көпатомды спирттер, глицерин, алынуы мен қолданылуы жөнінде ұғым беру.

Тәрбиелік: оқушыларды топпен, жеке жұмыс жасауға үйрету. Этандиолдың улы сұйықтық ененін,спирттердің адам денсаулығына зиянын түсіндіру.

Дамытушылық. Өз беттерімен есеп шығару қабілеттерін дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Көрнекілігі: Д.И.Менделеевтің периодтық заңы, плакаттар, рефераттар,таблицалар, т.б.

Сабақтың жүру барысы: I. Ұйымдастыру.

II.Үй тапсырмасын тексеру.

1.Спирттер деп қандай заттарды айтады?

2.Спирттерге тән изомерлер түрлерін атаңдар?

3.Сутектік байланыс қалай түзіледі?

4. Жай эфирлер дегеніміз не?

III.Жаңа материалды баяндау.

Метил спирті (метанол) СН₃ОН. Өзіне тән иісі бар, түссіз сұйық зат. Өте улы. Көз жүйкесіне әсер етеді. Аздаған мөлшері соқыр етеді, тіпті адамды өлтіріп те жібереді.
Этил спирті (этанол) С2Н5ОН Өзіне тән иісі бар, түссіз сұйықтық, суда жақсы ериді. Этил спирті адам организміне зиянды әсер етеді. Спирт мидың қызметін тежеп, оның жүйке клеткаларын уландырып, адамның ойлау қабілетін төмендетеді. Этил спиртін жиі қабылдау адамдарды алкоголизм ауруына душар етеді.

Көпатомды спирттердің өкілдері

Этиленгликоль немесе этандиол-1,2

Н2С-СН2

I I

ОН ОН

Глицерин немесе пропантриол-1,2,3

Н2С-СН2-СН2

I I I

ОН ОН ОН

Алынуы

Этиленгликоль – түссіз, қоймалжың сұйықтық. Улы зат. Суда жақсы ериді. Ол – екіатомды спирт.Глицерин — қоймалжың сұйықтық, тәтті дәмі болады, суда жақсы ериді. Үшатомды спирт.

Пропиленнен

синтез әдісімен алу

Майларды гидролиздеу.

Химиялық қасиеттері

1.Глицерин де біратомды спирттер сияқты сілтілік металдармен әрекеттеседі.

2.Ауыр металдардың гидроксидтерімен де әрекеттеседі.

3. Көпатомды спирттер минералды қышқылдармен эфирлер түзеді.

h3C-OH h3C-O-NO2

I I

HC-OH+3HO-NO2 h3SO4 HC-O-NO2+3h3O

I I

h3C-OH h3C-O-NO2

Глицерин тринитроглицерин

4.Галогенсутектермен әрекеттеседі.

h3C-OH h3C-CI

I I

HC-OH+3HCI HC-CI+3h3O

I I

h3C-OH h3C-CI

Глицерин 1,2,3-Трихлорпропан

Глицериннің

қолданылуы

косметикада

Дәрі-дәрмектер

фармацевтикада

Тамақ өнеркәсібінде

Қопарғыш заттар

Кітаппен жұмыс:185-бет.№ 6 есеп.

Бер: 4,6гр натрий глицериннен ( қ.ж)қанша көлем сутекті ығыстырады?

h3C-OH h3C-ONa

I I

HC-OH+2 Na HC-ONa +h3

I I

h3C-OH h3C-OH

4,6 гр( Na) х л( Н2)

46 гр( Na) 22,4 л( Н2)

Х= 4,6х 22,4 =2,24 л.

46

№7 есеп.Бер. 46гр глицериннен неше гр тринитроглицеринді алуға болады?

h3C-OH h3C-O-NO2

I I

HC-OH+3HO-NO2 h3SO4 HC-O-NO2+3h3O

I I

h3C-OH h3C-O-NO2

Глицерин тринитроглицерин

46гр хгр

92гр 227гр

Х= 46х 227 =113,5гр.

92

Сауалнама: 1.Спирт молекуласынан су бөлініп шыққанда түзілетін заттар?

А.Алкандар

Ә.Алкендер

Б.Алкиндер

В.Алкадиендер

Г.Арендер

2.Спирттерден молекулааралық әдіспен су бөлінгенде түзілетін зат?

А.Алкендер

Ә. Алкиндер

Б. Алкадиендер

В.Жай эфирлер

Г.Кетондар

3.Этиленнің гидратациясы нәтижесінде түзілетін спирт?

А.Пропанол -1

Ә.Этанол

Б.пентанол-3

В. .пентанол-2

Г. пентанол-1

4.Спирттер класының функционалдық тобы?

А.гидроксил

Ә.карбоксил

Б.карбонил

В.формил

Г.ацетил

Сауалнама жауабы:1-Ә, 2-В, 3-В,4-А.

Қорытынды: 1.Көпатомды спирттерге қандай заттар жатады?

2.Глицериннің гомологының формуласы қандай?

3. Глицерин қайда қолданылады?

Бағалау.

Үйге тапсырма: §16. №4,5-есептер.

infourok.ru